Το διαλεκτικό νήμα

(Εκδ. Αλεξάνδρεια, 2024)

 

 

Οποιαδήποτε υπεράσπιση της διαλεκτικής στις ημέρες μας εκλαμβάνεται δικαιολογημένα ως δήλωση πιστότητας στη μαρξιστική φιλοσοφική παράδοση. Εκείνο που μ’ ενδιαφέρει ωστόσο πολύ περισσότερο είναι να φέρω στο φως ό,τι θεωρώ ως ουσιώδη περιεχόμενα αυτής της παράδοσης, ανεξαρτήτως, και μερικές φορές εις πείσμα, του γράμματος. Στην περίπτωση αυτή, νομίζω, το μάτι πρέπει να στραφεί προς δύο κατευθύνσεις: πρώτον, να παρακολουθήσει το προγενέστερο ταξίδι των περιεχομένων αυτών στη μακρά διαδρομή τού πολιτισμού, πριν σταθεροποιηθούν στη διατύπωση που μας είναι οικεία και από την οποίαν ονομαστικά τα παραλαμβάνουμε• δεύτερον, να ανιχνεύσει παράλληλες εκφράσεις αυτών των βαθύτερων περιεχομένων σε άλλες σημερινές παραδόσεις ή φιλοσοφικές γλώσσες, ανεξαρτήτως του μαρξισμού, που έτσι μπορούν να καταδειχθούν ως συναρμόσιμες μαζί του, οδηγώντας τον ταυτόχρονα σε μια διεύρυνση που αποτρέπει τον κίνδυνο της απολίθωσης.

Το δοκίμιο «Η διαλεκτική αναπροσδιορισμένη» υπηρετεί την πρώτη από τις δύο κινήσεις: μέσ’ από μια διερεύνηση των ιστορικών μεταμορφώσεων της έννοιας της διαλεκτικής, και πάντα κατανοώντας τις ιδέες στο εξω-φιλοσοφικό πεδίο των υλικοϊστορικών πραγματικοτήτων οι οποίες τις παράγουν, θέλησα να φέρω στο φως το ειδικό πλέγμα των κοινωνιοανθρωπολογικών αστερισμών που εν πρώτοις έκαναν δυνατή τη διαλεκτική σύλληψη, κι εν συνεχεία η ίδια τούς υποβάλλει δεσμευτικά μέσ’ από τις συνεπείς χρήσεις της. Η δεύτερη κίνηση εκφράζεται από τα δοκίμια που επέλεξα να συνοδεύσουν αυτή την επανέκδοση: όλα εστιάζονται σε διλήμματα κομβικά τής διαλεκτικής συνείδησης που γεννά η ίδια η προβληματική μας νεωτερικότητα, και ιχνηλατούν ένα φάσμα συγγενών, μολονότι μη μαρξιστικών, τρόπων διατύπωσης και αντιμετώπισης των ίδιων αυτών διλημμάτων που με τρόπο οξύ —τραγικό μερικές φορές— έθεσε ιδίως ο εικοστός αιώνας.